De opkomst van plagen en ziekten is niet iets wat onbekend is. Zo hebben de geleerden van de islam een aantal richtlijnen opgesteld om verspreiding van ziektes te voorkomen. Ik wil er op aanduiden dat de gebruikte Ahadith in uitleg kunnen verschillen. Hetgeen hier beoogd wordt is slechts het geven van een advies baserend op een valide interpretatie.
Met betrekking tot het voorkomen van verspreiding van ziektes geven geleerden het volgende mee als aanbeveling.
Ten eerste:
Begeef je niet op plekken of gebieden waar epidemieën wijdverspreid zijn en laat je niet inmengen met de plaatselijke mensen van een rampgebied.
فعن أَبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أنه قال: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا يُورِدَنَّ –أي يحضرن ويأتين بإبله- مُمْرِضٌ- من له إبل مرضى- عَلَى مُصِحٍّ- من كانت إبله صحيحة -» أخرجه البخاري
Zo is er overgeleverd door Abu Hurairah, hij zegt: De profeet ﷺ heeft vermeld: “Niemand zou de zieke vee (kameel) bij de niet-zieke (kameel) moeten brengen.”[1] Overgeleverd door Bukhari.
Hierop baserend zou iemand die de symptomen van een virus kent, moeten vermijden zich in te laten mengen op plaatsen van bijeenkomsten zoals scholen, universiteiten, markten en transportmiddelen. Dit is om te voorkomen dat infecties zich makkelijk verspreiden.
De nobele Profeet ﷺ heeft het daarnaast afgeraden om anderen nadeel te bezorgen op plaatsen waar mensen bijeenkomen.
فعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضي الله عنهما قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَكَلَ ثُومًا أَوْ بَصَلًا فَلْيَعْتَزِلْنَا، أَوْ لِيَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا، وَلْيَقْعُدْ فِي بَيْتِهِ» متفق عليه.
Zo levert Jabir b. Abdullah over dat de geliefde profeet ﷺ heeft vermeld: “Wie knoflook of ui eet, laat hem zich van ons isoleren / onze moskee vermijden, en laat hem in zijn huis blijven.” Overgeleverd door Muslim en Bukhari.
وعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنهما قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ» أخرجه ابن ماجه
Ibn Abbas levert over dat de geliefde Profeet ﷺ heeft vermeld: “Het is niet toegestaan om jezelf schade aan te brengen, noch toegestaan schade tot anderen aan te brengen. “. Overgeleverd door Ibn Majah.
Ten tweede:
Het was het praktijk van de geliefde Profeet ﷺ dat als hij nieste hij zijn hand of kleding over zijn mond deed. Hij dempte hiernaast het geluid hiermee.
فعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: «أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا عَطَسَ غَطَّى وَجْهَهُ بِيَدِهِ أَوْ بِثَوْبِهِ وَغَضَّ بِهَا صَوْتَهُ» أخرجه الترمذي.
Het is overgeleverd van Abu Hurayrah, moge Allah tevreden zijn met hem, dat de profeet ﷺ, placht zijn gezicht met zijn hand te bedekken wanneer hij nieste of deed dit met zijn kleding, en hiermee zijn geluid dempte. Overgeleverd door Tirmidhi.
Ten derde:
Iemand dient zich te weerhouden van spugen op de wegen en plaatsen waar mensen passeren. Omdat dezelfde spuug wanneer het droogt zich vermengt met de wind en hiermee ziektes kunnen verspreiden.
عن أَنَس بْن مَالِكٍ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «البُزَاقُ فِي المَسْجِدِ خَطِيئَةٌ وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا».
Al-Bukhari en Muslim leveren over dat Anas Bin Malik, zei dat de geliefde profeet ﷺ heeft vermeld: “Spugen in de moskee is een overtreding en zijn vereffening is het begraven ervan.”[2]
وروى ابن سعد في (الطبقات الكبرى: 7/ 351): أَقْبَلَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ يَوْمًا يَسِيرُ وَابْنُ سَنْدَر مَعَهُمْ، فَكَانَ ابْنُ سَنْدَرٍ وَنَفَرٌ مَعَهُ يَسِيرُونَ بَيْنَ يَدَيْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ فَأَثَارُوا الْغُبَارَ فَجَعَلَ عَمْرٌو طَرَفَ عِمَامَتِهِ عَلَى أَنْفِهِ، ثُمَّ قَالَ: اتَّقُوا الْغُبَارَ فَإِنَّهُ أَوْشَكُ شَيْءٍ دُخُولًا، وَأَبْعَدُهُ خُرُوجًا، وَإِذَا وَقَعَ عَلَى الرَّيَّةِ صَارَ نَسَمَةً –والمعنى أن التراب سريع الدخول بطيء الخروج وإذا وصل للرئة ضَيَّقَ التنفس-. اهـــ
Verteld door Ibn Sa`d in (al-Tabaqat al-Kubra: 7/351): Amr Ibn al-Aas kwam op een zekere dag aan en de zoon van Sadar was met hen samen. Ibn Sandar en een groep mensen waren voor Amr b. al-As. Hierop vloog er veel stof op, waarop Amr de stof van zijn tulbad op zijn neus plaatste. Hierop zij Amr bin al-As pas op van stof omdat het heel snel binnentreedt en moeilijk weg is te halen. Wanneer het de longen intreedt wordt hierdoor het ademen bemoeilijkt.
Ten vierde:
Bedek de eetborden en bekers, laat ze niet open achter, omdat de micro-organismen via kleine deeltjes via de lucht overgedragen kunnen worden. Dit is ook om te voorkomen dat insecten over de borden en bekers lopen.
فعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «خَمِّرُوا الآنِيَةَ-أي غطوها-، وَأَجِيفُوا-أي أغلقوا- الأَبْوَابَ، وَأَطْفِئُوا المَصَابِيحَ؛ فَإِنَّ الفُوَيْسِقَةَ –أي الفأرة- رُبَّمَا جَرَّتِ فَأَحْرَقَتْ أَهْلَ البَيْتِ» أخرجه البخاري.
Het is overgeleverd van Jabir bin Abdullah, dat de geliefde Profeet ﷺ heeft vermeld: “Bedek het serviesgoed, sluit de deuren en doe de lantaarns uit, omdat een muis wellicht de kaars om laat vallen waardoor de inwoners van het huis verbranden.” Overgeleverd door Bukhari.
Ten vijfde:
Het weerhouden van blazen op eten of drinken. Zo ook het niet ademen in servies.
فعَنْ أَبِي قَتَادَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا شَرِبَ أَحَدُكُمْ فَلا يَتَنَفَّسْ فِي الإِنَاءِ» أخرجه البخاري
Op gezag van Abu Qatadah, hij zei dat de geliefde Profeet ﷺ vermeldde: “Wanneer iemand drinkt zou hij niet moeten blazen in serviesgoed.”
Evenzo niet drinken met de mond van een waterfles wanneer het gedeeld wordt met een ander.
فعن أَبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الشـُّرْبِ مِنْ فَمِ القِرْبَةِ أَوِ السِّقَاءِ» أخرجه البخاري.
Op gezag van Abu Huraira, de Profeet van Allah ﷺ keurde het drinken (met de mond) van de opening van een kruik of waterfles af. Overgeleverd door Bukhari.[3]
وعَنْه –أيضًا- رضي الله عنه قَالَ: أُحَدِّثُكُمْ بِأَشْيَاءَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِصَارٍ: «لَا يَشْرَبِ الرَّجُلُ مِنْ فَمِ السِّقَاءِ» أخرجه أحمد.
Ook van Abu Huraira – Ik bericht jullie iets namens de geliefde Profeet ﷺ over een kort bericht: “Laat iemand niet van de mond van een waterfles drinken.” Overgeleverd door Ahmad.
Ten zesde:
Degenen die werken in de horeca dienen extra op te letten op hygiënevoorschriften, omdat de gezondheid van mensen een vertrouwen is in hun handen en daarmee hun verantwoordelijkheid.
فعن معقل بن يسار رضي الله عنه أن رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَسْتَرْعِيهِ اللهُ رَعِيَّةً، يَمُوتُ يَوْمَ يَمُوتُ وَهُوَ غَاشٌّ لِرَعِيَّتِهِ، إِلَّا حَرَّمَ اللهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ» متفق عليه
Op gezag van Maqal Bin Yasar dat de boodschapper van Allah ﷺ heeft vermeld: “Elke dienaar die aangesteld is over de kwesties van de mensen door Allah, wanneer deze dienaar sterft terwijl hij oneerlijk handelde (zijn verantwoordelijkheden niet na kwam), dan zal Allah het paradijs voor hem verboden maken.” Overeengekomen door Muslim en Bukhari
Ten zevende:
Vermijd omhelzingen en het geven van kussen, en zorg ervoor dat de handen schoon zijn wanneer je de handen schudt.
والحرص على نظافة الأيدي عند المصافحة؛ فعن أنس مَالِكٍ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَحَدُنَا يَلْقَى صَدِيقَهُ أَيَنْحَنِي لَهُ؟ قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا». قَالَ: فَيَلْتَزِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ؟ قَالَ: «لَا». قَالَ: فَيُصَافِحُهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ، إِنْ شَاءَ» أخرجه أحمد
Op gezag van Anas Malik, moge God tevreden met hem zijn, hij levert over dat een man zei: O Boodschapper van Allah ﷺ , wanneer een van ons zijn vriend ontmoet zou hij voor hem moeten buigen? De Profeet ﷺ antwoorde: “Nee.” Zou hij hem moeten omhelzen en kussen. Hij antwoorde: “Nee.” Zou hij dan zijn handen met hem moeten schudden? Hierop antwoorde de Profeet ﷺ: “Ja indien hij het wil.”[4] Overgeleverd door Ahmad.
Noot:
Religieuze bijeenkomsten zoals Djumuah:
In geval van bijeenkomsten in de moskee zoals bij Djumuah, is bij een eventuele besmettingsgevaar verstandig de volgende adviezen in acht te nemen:
- Wanneer je hoest in het gebed, hoest of nies in de binnenkant van je elleboog;
- Het schudden van de handen na het gebed is geen vereiste;
- Verricht de Wudu vooraf elk gebed zelfs als je al de reinheidsstatus had.
Kantnoten
[1] Ondanks dat geleerden verschillen in het overdraagbare karakter van een ziekte, is er hier een geldig meningsverschil over. De Hadith van Laa Adwa, namelijk dat een ziekte niet overdraagbaar is wordt ook geïnterpreteerd als dat een ziekte op zichzelf niet verspreidt dan alleen als Allah dat schept. De uitspraken zijn derhalve niet tegenstrijdig. In het licht van de overige Ahadith wordt het duidelijk dat het overdragen van ziektes iets is waarmee rekening gehouden wordt, dat dit namelijk iets is dat Allah schept en niet dat de ziekte zelf het effect schept, of dat Allah de ziekte een kracht schonk waarmee het schept. Alleen Allah is de schepper van alles.
[2] De uitleggers van de Hadith vermelden een andere insteek van deze Hadith waarbij ze indiceren dat er overleveringen zijn die aanduiden op richtlijnen voor wanneer en waar er gespuugd kan worden. (Umdah van Badr al-Din al-Ayniyy) De insteek van het artikel is slechts het toelichten van een valide opinie dat in het licht van een epidemie er ontdaan moet worden van enige verspreiding daarvan in een moskee.
[3] Er zijn conflicterende Ahadith die aanduiden dat de geliefde Profeet ﷺ dit wel toestond middels zijn eigen handelen. De geleerden verenigen deze door de Ahadith die duiden op de legaliteit ervan dat die gelden voor een overmachtssituatie wanneer iemand dus niet in staat is om middels een beker of middels de handen te drinken. Zie Umdah al-Qari van Badr al-Din al-Ayniyy.
[4] Er zijn overige redenen en voorwaarden genoemd door de geleerden over wanneer het niet ongewenst of Haram is om de persoon te kussen of te omhelzen. De geleerden verschillen hiervan van mening. De insteek van het onderzoek is om aan te tonen dat het kussen of omhelzen niet een vereiste is in de islam, maar in omstandigheden ervan afgeweken kan worden. Het schudden van de handen na het gebed is niet vereist maar kan in situaties van afgeweken worden.
Het artikel in het Arabisch
«
التدابيرُ الوقائيةُ للحَدِّ من انتشارِ العَدْوَى»
لقد وضع الإسلامُ تدابيرَ وِقائيَّةً للحدِّ من انتشار الأمراض والأوبئة، وأرشد إلى الأخذ بها، والتي منها:
أولًا: عدم التواجد في الأماكن التي تنتشر فيها الأوبئة، وعدم الاختلاط بأهلها؛ فعن أَبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أنه قال: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا يُورِدَنَّ –أي يحضرن ويأتين بإبله- مُمْرِضٌ- من له إبل مرضى- عَلَى مُصِحٍّ- من كانت إبله صحيحة -» أخرجه البخاري.
وكذلك يجب على من أحس بشيء من أعراض المرض أن يتجنب الاختلاط بالناس في أماكن التجمعات كالمدارس والجامعات والأسواق ووسائل المواصلات حيث يمكن انتشار العدوى بسهولة؛ فقد نهى النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عن إلحاق الضرر بالناس في أماكن التجمعات، حتى في أبسط الأمور ؛ فعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضي الله عنهما قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَكَلَ ثُومًا أَوْ بَصَلًا فَلْيَعْتَزِلْنَا، أَوْ لِيَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا، وَلْيَقْعُدْ فِي بَيْتِهِ» متفق عليه. وعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنهما قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ» أخرجه ابن ماجه.
ثانيًا: كان من هديه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أنه إذا عطس وضع يده أو ثوبه على فمه، وخفض بها صوته؛ فعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: «أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا عَطَسَ غَطَّى وَجْهَهُ بِيَدِهِ أَوْ بِثَوْبِهِ وَغَضَّ بِهَا صَوْتَهُ» أخرجه الترمذي.
ثالثًا: عدم البصق في الطرقات والأماكن التي يمر منها الناس؛ فإنه عندما يجف يختلط بالهواء وينشر الأمراض؛ فقد أخرج البخاريُّ ومسلمٌ عن أَنَس بْن مَالِكٍ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «البُزَاقُ فِي المَسْجِدِ خَطِيئَةٌ وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا».
وروى ابن سعد في (الطبقات الكبرى: 7/ 351): أَقْبَلَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ يَوْمًا يَسِيرُ وَابْنُ سَنْدَر مَعَهُمْ، فَكَانَ ابْنُ سَنْدَرٍ وَنَفَرٌ مَعَهُ يَسِيرُونَ بَيْنَ يَدَيْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ فَأَثَارُوا الْغُبَارَ فَجَعَلَ عَمْرٌو طَرَفَ عِمَامَتِهِ عَلَى أَنْفِهِ، ثُمَّ قَالَ: اتَّقُوا الْغُبَارَ فَإِنَّهُ أَوْشَكُ شَيْءٍ دُخُولًا، وَأَبْعَدُهُ خُرُوجًا، وَإِذَا وَقَعَ عَلَى الرَّيَّةِ صَارَ نَسَمَةً –والمعنى أن التراب سريع الدخول بطيء الخروج وإذا وصل للرئة ضَيَّقَ التنفس-. اهـــ
رابعًا: تغطية أواني الطعام والـشراب، وعدم تركها مكشوفة؛ لأن الميكروب ينتقل عن طريق الهواء المحمل بالرذاذ المعدي. وكذلك لحفظه من الحشرات التي قد تمر عليه؛ فعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «خَمِّرُوا الآنِيَةَ-أي غطوها-، وَأَجِيفُوا-أي أغلقوا- الأَبْوَابَ، وَأَطْفِئُوا المَصَابِيحَ؛ فَإِنَّ الفُوَيْسِقَةَ –أي الفأرة- رُبَّمَا جَرَّتِ فَأَحْرَقَتْ أَهْلَ البَيْتِ» أخرجه البخاري.
خامسًا: عدم النفث في الطعام أو الشراب، وكذلك عدم التنفس في الآنية؛ فعَنْ أَبِي قَتَادَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا شَرِبَ أَحَدُكُمْ فَلا يَتَنَفَّسْ فِي الإِنَاءِ» أخرجه البخاري.
وكذلك عدم الشرب من فم السقاء إذا كان يشاركه فيه غيره؛ فعن أَبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الشـُّرْبِ مِنْ فَمِ القِرْبَةِ أَوِ السِّقَاءِ» أخرجه البخاري. وعَنْه –أيضًا- رضي الله عنه قَالَ: أُحَدِّثُكُمْ بِأَشْيَاءَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِصَارٍ: «لَا يَشْرَبِ الرَّجُلُ مِنْ فَمِ السِّقَاءِ» أخرجه أحمد.
سادسًا: حرص العاملين في مجال صناعة الأطعمة وبيعها على النظافة؛ لأن صحة الناس أمانة في أعناقهم؛ فعن معقل بن يسار رضي الله عنه أن رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «مَا مِنْ عَبْدٍ يَسْتَرْعِيهِ اللهُ رَعِيَّةً، يَمُوتُ يَوْمَ يَمُوتُ وَهُوَ غَاشٌّ لِرَعِيَّتِهِ، إِلَّا حَرَّمَ اللهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ» متفق عليه.
سابعًا: تجنب العناق والتقبيل، والحرص على نظافة الأيدي عند المصافحة؛ فعن أنس مَالِكٍ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَحَدُنَا يَلْقَى صَدِيقَهُ أَيَنْحَنِي لَهُ؟ قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا». قَالَ: فَيَلْتَزِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ؟ قَالَ: «لَا». قَالَ: فَيُصَافِحُهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ، إِنْ شَاءَ» أخرجه أحمد.
